Εισαγωγή στην Ελληνική Eθνική Eνδυμασία

Τα αναμνηστικά με την «Αμαλία» κι τον «Τσολιά» τις δυο χαρακτηριστικές ελληνικές εθνικές ενδυμασίες, δεν κατασκευάζονται πια στην Ελλάδα, αλλά σε κάποια χώρα της μακρινής Ασίας. Οι ενδυμασίες όμως της Προεδρικής Φρουράς, των ακοίμητων και ακίνητων φυλάκων του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου, κατασκευάζονται ακόμη στην Ελλάδα, με ιδιαίτερη τέχνη και επιμέλεια. Αλλά και αρκετοί σύλλογοι με αντίληψη της ανάγκης να διατηρηθεί η γνώση και η αισθητική της Παραδόσεώς μας, μέσα στον ορυμαγδό της ομοιομορφίας στην μουσική, στην διατροφή και στην ένδυση, καταβάλουν φιλότιμες προσπάθειες να στηρίξουν την εγχώρια κατασκευή αυτών των ενδυμασιών, παρά το υψηλό εξ αντικειμένου κόστος, παρακάμπτοντας τις νάυλον φόδρες και τις αισθητικές ακροβασίες που παραπέμπουν περισσότερο σε μαζικές αποκριάτικες κακοτεχνίες, παρά στην λιτότητα των μέσων και τον πλούτο της καλλιτεχνίας των ελληνικών εθνικών ενδυμασιών.

Γιατί όμως έχει αξία και νόημα η γνώση της εθνικής ενδυμασίας στην εποχή μας; Από την πολυετή εμπειρία μου στην μελέτη και πράξη της Ελληνικής Παραδόσεως, μπορώ να βεβαιώσω ότι κάθε Έλληνας είναι περισσότερο Έλληνας όταν φορά Εθνική Ενδυμασία. Αγόρια και κορίτσια που θα περνούσαν αδιάφορα από εμπρός μας, μετατρέπονται σε λεβέντες φουστανελοφόρους, και γυναίκες που μπορεί να μην πλησίαζαν την μετριότητα, ξεχειλίζουν από χάρη και αξιοπρέπεια, όταν φορούν τις ενδυμασίες του τόπου μας.

Ας εντρυφήσουμε λίγο περισσότερο στην Ιστορία τους.

Τι είναι οι παραδοσιακές ενδυμασίες που συναντώνται σε όλους τους λαούς της Ευρώπης μα και των άλλων ηπείρων, βεβαίως, αλλά ιδιαίτερη ποικιλομορφία παρουσιάζουν στον χώρο της χερσονήσου του Αίμου, και ακόμη μεγαλύτερη στην Πατρίδα μας;

Παραδοσιακές είναι οι ενδυμασίες οι οποίες φορέθηκαν στην λεγόμενη προβιομηχανική εποχή. Όπως με όλες τις ημερομηνίες, έτσι και αυτή, έχει συμβατικά γενικά όρια, και προσδιορίζεται σύμφωνα με τις συνθήκες οι οποίες επικρατούσαν σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Υπάρχουν επί παραδείγματι περιοχές της Ελλάδος όπως το Μέτσοβο, όπου οι παραδοσιακές ενδυμασίες φοριούνται ακόμη και σήμερα από τους μεγαλυτέρους σε ηλικία, όχι ως στοιχείο τουριστικής ατραξιόν (εύχομαι και αυτό ακόμα να συνέβαινε σε όλες τις τουριστικές περιοχές της Πατρίδας μας), ούτε καν σε εορτές και επίσημες εκδηλώσεις, αλλά καθημερινά, με πλήρη φυσικότητα και με τρόπο πλήρως ενταγμένο στην ζωή του τόπου. Στα Μεσόγεια Αττικής, οι Αρβανίτικοι πληθυσμοί φορούσαν τις ενδυμασίες τους μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα, όπως συνέβαινε και σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης μας. Αξιομνημόνευτη είναι η περίπτωση της Κρήτης όπου την συνέχιση της παράδοσης στο ζων σήμερα, έχουν αναλάβει κατά περιοχές αποκλειστικά οι άνδρες.

Η ποικιλομορφία την οποίαν συναντούμε, και οι διαφοροποιήσεις στον διάκοσμο, στα χρώματα, τους κεφαλόδεσμους και τις ποδιές, σχετίζεται με την εδαφική, γεωγραφική και κλιματολογική πραγματικότητα, υπάρχουν όμως πολλές ακόμη παράμετροι οι οποίες εξηγούν και ερμηνεύουν την εξέλιξη των εθνικών μας ενδυμασιών. Ο τρόπος διαμόρφωσης των παραδοσιακών ενδυμασιών, αν και δεν είναι αδιάφορος της μόδας κάθε εποχής, όπως επί παραδείγματι στην ενδυμασία της Μάνης η οποία φέρει ύφασμα από την Υεμένη (το «γεμενί»),  διέπεται από τους νόμους της παράδοσης, οι οποίοι διασχίζουν τον Χρόνο, σχεδόν αδιαφορώντας για αυτόν, είναι προφορικοί και άγραφοι. Η γνώση παραδίδεται από την μια γενιά στην άλλη, από την μάνα στην κόρη, κι από τον τεχνίτη στον μαθητευόμενο. Κάθε ενδυμασία αποτελείται από πλήθος στοιχείων, είναι επομένως πιο δόκιμο να την ονομάσουμε «ενδυματολογικό σύνολο». Το σύνολο αυτό εκφράζει και υπογραμμίζει την θέση και κατάσταση του φέροντος ατόμου, εντός του συνόλου. Στην Μάνη, επί παραδείγματι, η «χαιράμενη» γυναίκα, αυτή δηλαδή που έχει τον σύντροφό της εν ζωή και δεν έχει πένθος, φέρει μια κόκκινη ταινία στην άκρη του φουστανιού της. Το χρώμα κόκκινο όπως στο ζωνάρι, είναι ενδεικτικό της γονιμικής ικανότητος του φέροντος. Όσο για τον διάκοσμο, πέραν των μαγικοθρησκευτικών στοιχείων τα οποία θα εξετάσουμε εκτενέστερα σε άλλο σημείωμα, επιδεικνύει τον χαρακτήρα της κοινωνικής ομάδας από την οποία προέρχεται ο φέρων.

Οι ενδυματολογικές και διακοσμητικές ιδιαιτερότητες κάθε ενδυματολογικού συνόλου στην παραδοσιακή ενδυμασία,  εκφράζουν ακόμη την ιδιαίτερη αισθητική αντίληψη της ομάδας, και αποτελούν έναν κώδικα πληροφόρησης για τις οικονομικές διαστρωματώσεις, τις επαγγελματικές ασχολίες, την πορεία της ζωής, την ηλικία και τους ρόλους των ατόμων.